Tekst: Lotte Burger
Video: Luc Merkelbach

Jeugddansgezelschap de Stilte laat jonge kinderen kennismaken met moderne dans via dansproducties en educatie. Niet alleen in Nederland, maar in landen wereldwijd probeert de stichting daar toonaangevend in te zijn. Ruimte voor de eigen verbeelding is voor de Stilte heel belangrijk. In de voorstellingen en de educatieve activiteiten, waaronder de bekende 1-2’tjes, belichten de performers meerdere perspectieven en nodigen ze kinderen uit tot zelfreflectie en uitwisseling. 

Lichaamsbeheersing en verbeeldingskracht

De Stilte heeft inmiddels een aardige staat van dienst opgebouwd. Zo organiseert het dansgezelschap uit Breda jaarlijks meer dan 1500 activiteiten. Scholen door het hele land worden bezocht, en ook in het eigen theater vinden voorstellingen plaats. Hiermee probeert het gezelschap haar aanbod zo breed en laagdrempelig mogelijk aan te bieden. Cultuur is immers van en voor iedereen, zo vindt ook de Stilte. Verder is het gezelschap ook buiten de eigen landsgrenzen een graag geziene gast. De teller van het aantal bezochte landen staat inmiddels op veertig. Jack en Jan vertellen het allemaal vol trots. “Misschien dat corona ook wel een beetje heeft geholpen om terug te blikken op al die jaren”, aldus Jack. 

Het was voor de Stilte een gek jaar. Door de coronamaatregelen en het sluiten van de scholen kon een groot deel van het programma 2020 niet doorgaan. En dat betekende voor veel scholen geen cultuureducatie. Dat deed bij de Stilte toch wel een beetje pijn. “Mensen moeten de waarde van cultuureducatie niet onderschatten”, aldus Jack. “Een school richt zich vooral op aangeleerde verbale vaardigheden. Maar dat druist in tegen de natuurlijke bewegingsdrang die veel jonge kinderen hebben. Juist door te dansen krijgen kinderen spelenderwijs de kans om meer te leren over lichaamsbeheersing en hun eigen verbeeldingskracht. Basisvaardigheden die heel belangrijk zijn in het latere leven, als je het mij vraagt.”

Jack Timmermans en Jan Schaerlackens

Beleid uitgelegd

Het ministerie van OCW steunt cultuur op verschillende manieren, onder andere via het landelijke subsidiestelsel. Dit wordt ook wel de culturele basisinfrastructuur genoemd, afgekort de BIS. Binnen de BIS wordt subsidie verstrekt aan verschillende culturele instellingen en aan de landelijke cultuurfondsen. 

Om het cultuuraanbod aantrekkelijk te houden voor iedereen, is continu vernieuwing nodig. De BIS biedt daarom ruimte aan andere en vernieuwende genres. Zo is er meer ruimte voor festivals, regionale musea en jeugdpodiumkunsten, zoals de Stilte.

In de periode 2021-2024 krijgen 113 geselecteerde culturele instellingen en 6 fondsen een totaalbedrag van € 413 miljoen subsidie per jaar. Met de financiële steun die de Stilte de komende vier jaar ontvangt is men van plan meer livemuziek in de producties te integreren. Daarbij wil het dansgezelschap graag uitbreiden in het aantal choreografen binnen de stichting. 

De 1-2'tjes

Iets waarin al die elementen samenkomen, zijn de zogenaamde 1-2’tjes. Een duo-act waar de Stilte tien jaar geleden mee begon, en waar het dansgezelschap inmiddels om bekend staat. Jan vertelt hoe het in zijn werk gaat: “Deze voorstelling vindt meestal plaats in de klas, op een kleine vloer van 3,5 bij 3,5 meter. De kinderen mogen daar omheen zitten, zodat ze de dansers van heel dichtbij kunnen aanschouwen. Vervolgens vindt er een tien minuten durende choreografie plaats waarbij de dansers compleet gefocust zijn op elkaars bewegingen. Na de act krijgen de kinderen zelf de kans om in tweetallen met elkaar aan de slag te gaan. Wat je dan ziet ontstaan, kun je het beste omschrijven als ‘magie’ en ‘verbinding’. Kinderen kruipen uit hun schulp en werken soms samen met leeftijdsgenoten waar ze normaal niets van willen weten. Het is echt een feestje voor de dansers, docenten en de kinderen zelf.”

Jack is van mening dat de 1-2’tjes nog een belangrijke bijdrage hebben: het doorbreken van één waarheid. Hij legt uit: “Al op heel jonge leeftijd krijgen kinderen allerlei kennis voorgeschoteld. Ze leren wat goed en fout is, en worden daar op jonge leeftijd al op getoetst. Er is wat dat betreft weinig ruimte voor chaos – of beter gezegd: het ontbreken van orde – terwijl dat ook belangrijk is voor de ontwikkeling van een kind. Die moet zijn of haar eigen waarheid kunnen bepalen, vanuit verschillende perspectieven durven denken en een eigen mening kunnen vormen. We vragen na de 1-2’tjes dan ook altijd aan de kinderen hoe zij de workshop hebben ervaren. Wat heb je gezien? Wat vond je ervan? We laten ze zelf nadenken.”

De Stilte en de BIS

Met de financiële steun die de Stilte de komende vier jaar ontvangt vanuit de BIS, is de Stilte van plan meer livemuziek in de producties te integreren. Hiervoor wil men graag samenwerken met verschillende musici en ensembles. Daarbij wil het dansgezelschap ook graag uitbreiden in het aantal choreografen binnen de stichting. 

De 1-2'tjes in beeld

Volgens Jan heeft een groot aantal scholen de voordelen van cultuureducatie gelukkig heel goed ’in de smiezen’. En dat aantal is nog steeds groeiende. “Zodra de scholen open mochten, kregen we alweer de eerste uitnodigingen voor de 1-2’tjes binnen”, aldus Jan. “Zij vinden cultuureducatie gewoon een essentieel onderdeel binnen hun onderwijsprogramma, ook ten tijde van corona. En wat we daarbij niet moeten vergeten, is dat door middel van cultuureducatie alle kinderen op school in contact komen met kunst en cultuur. Want dat is niet voor elk kind vanzelfsprekend.” 

Dans als vorm van communicatie

Gleen Orlando (42) danst al meer dan tien jaar bij de Stilte. Hij maakt deel uit van een team van in totaal veertien dansers, met bijna allemaal een andere achtergrond. Zelf komt hij uit Venezuela, maar inmiddels is Nederland zijn tweede thuis. Het is immers alweer vijftien jaar geleden dat hij zijn dansopleiding in Rotterdam afrondde. 

Grappig genoeg was Orlando in eerste instantie helemaal niet op zoek naar een dansgezelschap dat zich richt op kindervoorstellingen. Hij vertelt: “Na mijn studie heb ik bij verschillende gezelschappen gedanst, in Nederland, Wales en Frankrijk. Totdat een vriend mij wees op de Stilte. Ik had er nooit bij stilgestaan dat het maken van kindervoorstellingen zo’n mooie uitdaging kon zijn. Ik wist ook niet of ik het kon. Maar op de een of andere manier geloofde Jack in mij, en werd ik aangenomen.”

Zodoende was de Zuid-Amerikaanse danser ook betrokken bij de eerste 1-2’tjes. Iets wat hem goed past. Hij legt uit: “Ik zie dans als een vorm van communicatie. En dat is precies waar deze act voor staat. Kinderen snappen het dan ook heel goed. Het is net alsof de bewegingen van de dansers hun brein activeren. Ze horen je ademen, ze zien je zweten. Eigenlijk zien ze alles. Maar dat maakt ze niets uit. Je bent eerlijk en oprecht in je werk, en dat respecteren de kinderen.”

Een ander ding wat Orlando ervaart op scholen, is dat kinderen tijdens het dansen vergeten wie ze zijn. “Na het optreden van de dansers, nodigen we de kinderen uit om in tweetallen bepaalde bewegingen te creëren. Soms zie je dat de jongens nog een beetje verlegen zijn, maar al snel doet iedereen mee. Er is geen schaamte.”

Waarom het concept zo goed werk? Orlando heeft wel een idee: “Voor de 1-2’tjes werken we weliswaar met choreografen, maar de dansers hebben zelf ook een stem. En omdat we allemaal zo’n verschillende achtergrond hebben, weten we continu iets pakkends neer te zetten. We zijn samen eigenlijk een onuitputtelijke bron van inspiratie.” 

En dat brengt niet alleen de kinderen, maar ook Orlando zelf veel goeds. “In mijn tijd hier bij de Stilte ben ik veel opener geworden. Niet alleen naar anderen toe, maar ook andersom. Ik sta veel meer open voor andermans verhaal. Ik leer hier namelijk om vanuit verschillende perspectieven te denken. En dat hopen we ons publiek – de kinderen – ook mee te geven. Niet alleen met de 1-2’tjes, maar met alle voorstellingen die we maken.”

Cultuureducatie in het curriculum

Marij Gulickx, adjunct-directeur bassisschool De Driesprong.

Het is begin jaren ’90 als basisschool De Driesprong uit Chaam voor het eerst aan de slag gaat met cultuureducatie. Adjunct-directeur Marij Gulickx kan het zich nog goed herinneren. Als echte kunst- en cultuurliefhebber vond ze het belangrijk dat hier op jonge leeftijd al aandacht voor kwam op school. Een behoorlijk vooruitstrevende gedachte in die tijd. Ze vertelt: “Ik weet nog dat er toen weinig andere scholen waren die hiermee aan de slag gingen. Maar ik zag er het belang van in. Zo kunnen kinderen door middel van bijvoorbeeld dans op een heel basale en toegankelijke manier in contact komen met hun eigen lichaam, en leren ze hoe ze zichzelf kunnen uitdrukken.”

Marij besloot om het onderwijspersoneel van De Driesprong te overtuigen om cultuureducatie als onderdeel van het onderwijspakket aan te bieden. “Iets wat natuurlijk niet van de een op de andere dag gaat”, aldus Marij. “Maar ik kreeg het team mee. Zodoende werd cultuureducatie een wezenlijk deel van ons curriculum. En dat is tot op de dag van vandaag het geval.”

Bij het inhoud geven van het cultuur-educatieprogramma kreeg de school ook hulp van de Stilte. Marij: “Zij realiseren voor ons een passend aanbod bij een specifiek thema. En daarbij bieden ze voorstellingen en scholing voor het team, naast de zo waardevolle 1-2’tjes.” Volgens Marij is dans fundamenteel om iets te leren over jezelf, je eigen lichaam, het maken van bewegingen, maar ook het aangeven van je grenzen. Dans biedt de mogelijkheid om te beleven. En beleven is feitelijk een heel belangrijke vorm van leren. Ik probeer dan ook – als het even kan – in elke vorm van cultuureducatie dans terug te laten komen. Ik denk dat het kinderen echt kan helpen in de verdere ontwikkeling. De Stilte is daarbij een belangrijke partner.”