Neuropsycholoog Margriet Sitskoorn over covid

Dat de corona-uitbraak een grote impact op ons leven heeft, dat is wel duidelijk. Maar wat doet het nou precies met een mens? Hoe verschilt dat per persoon? En wat kunnen we in de toekomst doen om beter bestand te zijn tegen dit soort extreme veranderingen? Neuropsycholoog Margriet Sitskoorn deed er onderzoek naar en neemt ons mee in haar bevindingen.

Tekst: Floor Catshoek

“Met de komst van covid is er een hoop aan het licht gekomen over wat eigenlijk anders moet in de maatschappij. Problemen op belangrijke thema’s als onderwijs, milieu, economie en crime zijn in de afgelopen 1,5 jaar heel erg uitvergroot. Als we bijvoorbeeld kijken naar onderwijs, dan weten we wat kinderen nodig hebben: niet alleen goed onderwijs, maar ze moeten ook met hun leeftijdsgenoten samen kunnen zijn in een sociale groep. En als ze wat ouder zijn, dan moeten ze zich los kunnen maken van hun ouders. In coronatijd kwamen al die dingen onder druk te staan.”

Beeld: ©Irene Sitskoorn
Neuropsycholoog Margriet Sitskoorn

“We moeten goed nadenken over deze maatschappelijke vraagstukken. Flexibeler omgaan met problemen die op de langere termijn ontstaan en zullen blijven bestaan. Er wordt nu vaak op korte termijn gedacht. Beslissingen worden genomen voor de komende maand of de komende jaren. Terwijl heel veel problemen een lange termijn aanpak vergen. In het boek The New Common ga ik samen met 49 andere mens- en maatschappijwetenschappers hierop in.”

“Common staat voor gemeenschappelijkheid; iets wat we in deze tijd heel hard nodig hebben. De polarisatie is groter dan ooit. In het begin van de coronacrisis leken we er nog allemaal hetzelfde in te staan, maar toen het langer bleek te gaan duren, werd de druk en de stress ook groter. Er was meer sprake van polarisatie en er kwamen meer problemen.”

"Ik vraag me af of we elkaar nog drie zoenen gaan geven, maar we kunnen straks wel weer naast elkaar lopen, samen dansen, elkaar aanraken; dat komt terug"

“Het coronavirus heeft veel invloed op mensen. Dingen die wij altijd voor normaal aannamen, zijn nu onderhevig aan verandering. We dachten nooit echt na over het feit dat we elkaar begroeten met drie kussen of een hand, dat we elkaar aan kunnen raken, dat we overal naartoe kunnen gaan en dat scholen altijd open zijn. Dat is nu allemaal niet meer vanzelfsprekend. Zeker in het begin van de coronacrisis was er veel onzekerheid. Wat gaat er gebeuren? Wat is de impact op mij? Wat zijn de beslissingen die de overheid neemt? Dat wisten mensen niet en er is eigenlijk nog steeds veel onzekerheid. De hersenen kunnen heel erg slecht tegen die onzekerheid. Mensen kunnen zelfs ziek worden, gestrest raken of extreem gaan denken.”

Beeld: ©Belastingdienst

“Toch is de impact van het virus op mensen heel verschillend; iets wat voor mij als neuropsycholoog ontzettend interessant is. Mensen die flexibel zijn en goed op de lange termijn kunnen denken, hebben iets heel anders van deze afgelopen periode gemaakt dan mensen die dat niet kunnen of die mogelijkheden niet hebben. Het is belangrijk dat we flexibeler worden en ervoor zorgen dat onze hersenen dit soort extreme veranderingen en onzekerheden aankunnen. Mensen moeten eigenschappen ontwikkelen om beter met dit soort crisissen om te gaan. Dit geldt ook voor mensen in de politiek en andere beslissers. We moeten nu niet denken: dit gaat voorbij, misschien nog een golf in de herfst, maar dan gaan we gewoon weer door as usual. Dat zou niet slim zijn. We moeten beslissingen op langere termijn maken en niet alleen nadenken over de komende maanden of paar jaar. Want al zal dít virus op den duur nog weinig invloed op ons hebben, de mogelijkheid op andere virussen is zeer groot. Een van de wetenschappers in The New Common schreef het al: de manier waarop we nu leven, met zo veel mensen en dieren dicht op elkaar, vergroot de kans dat er vaker een virusuitbraak komt.”

“Sommige dingen gaan natuurlijk wel weer terug naar hoe het was. Ik vraag me af of we elkaar nog drie zoenen gaan geven, maar we kunnen straks wel weer naast elkaar lopen, samen dansen, elkaar aanraken; dat komt terug. Mensen zijn sociale dieren, het is bijna niet te doen voor mensen om elkaar niet aan te raken. Je ziet dat bij de ontwikkeling van kinderen. Het hebben van huidcontact is bijna net zo belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen als het hebben van voedsel. In de OCW-webinar over hybride werken [Margriet was daar dagvoorzitter, red.] zag je ook dat veel mensen grote behoefte hebben om ook weer naar kantoor te gaan. Ze willen elkaar zien en bij elkaar binnen kunnen lopen. Toch zag je ook in deze digitale bijeenkomst dat er grote verschillen zijn in de behoeften. De ene wil alle dagen naar kantoor, de ander wil op verschillende plekken gaan werken en de volgende veel thuis. Niet gek ook, want mensen bevinden zich in verschillende situaties: qua leeftijd, het wel of niet hebben van kinderen, de kwaliteit van de werkplek thuis. Hier moet allemaal rekening mee worden gehouden, zodat iedereen de manier van werken kan aanpassen aan zijn of haar omstandigheden en een eigen ritme in werken kan volgen. Ook moet goed worden nagedacht over mogelijkheden voor fysiek contact met elkaar en spontane ontmoetingen. Die toevalligheid is heel erg weggenomen door de manier waarop we nu werken. We moeten nadenken hoe we dat er weer in kunnen brengen.”

Beeld: ©Belastingdienst

“In een groot pand als De Hoftoren, zullen we niet meer gaan werken zoals we dat deden: met z’n allen rond dezelfde tijd in de file, piekbelasting bij het aankomen en weggaan. En dat is niet alleen onder invloed van virussen, maar ook bijvoorbeeld vanwege het milieu. Maar mensen vinden over het algemeen structuur wel heel fijn. Met het hybride werken zullen we weer een nieuwe structuur moeten bedenken. We hebben nu geleerd dat het ook anders kan.”

“Persoonlijk wil ik niet meer naar hoe het was. Niet meer van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat werken en dan naar huis. Ik vind de verwevenheid met andere contacten, los van werk, heel prettig. Of lekker sporten tussendoor. Dat zijn dingen die voor mij duidelijk veranderd zijn en die ik zo wil houden. Het komt de kwaliteit van mijn werk, leven en productiviteit ten goede.”

Met het hybride werken zullen we weer een nieuwe structuur moeten bedenken. We hebben nu geleerd dat het ook anders kan

"Covid dwingt mensen om na te denken over wat ze willen, kunnen en moeten. Wat wil ik anders en wat zijn de mogelijkheden? Ik zou wel als tip willen geven om grote beslissingen in je leven nog even uit te stellen. Covid heeft veel mensen extra belast, op allerlei fronten. Financieel, sociaal, emotioneel en qua ontwikkeling. Mensen zijn overbelast door alle veranderingen en na zo’n lange tijd is de energie op aan het raken. Het is verstandig om pas dingen rigoureus te veranderen wanneer je in iets rustiger vaarwater zit. Hopelijk is dat deze zomer. Dan kun je dingen wat scherper zien.”

Meer lezen over dit onderwerp?

De wetenschappers achter The New Common willen hun bevindingen met zo veel mogelijk mensen delen. Nieuwsgierig? Het boek is gratis te downloaden.  

Als je meer wilt weten over hoe je jezelf weerbaarder kunt maken tegen extreme veranderingen zoals een virusuitbraak, dan kun je praktische tips lezen in Margriets nieuwste boek IK² (Boom uitgevers, Amsterdam)

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) werkt aan een slim, vaardig en creatief Nederland. OCW wil dat iedereen goed onderwijs volgt en zich voorbereidt op zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Verder wil het ministerie dat iedereen cultuur kan beleven en dat leraren, kunstenaars en wetenschappers hun werk kunnen doen.