‘Klopt het dat de kinderwens van jongeren afneemt door de klimaatcrisis?’ Dit is zomaar een voorbeeld van de ruim 150 vragen die al gesteld zijn aan Nederlandse wetenschappers via de KlimaatHelpdesk. Op deze website – een initiatief van Scientists4Future en de Young Academy van de Universiteit Utrecht - kan iedereen terecht die een wetenschappelijk onderbouwd antwoord zoekt op een klimaatgerelateerde vraag. En dat is volgens KlimaatHelpdesk-medewerkers Brendan Oerlemans en Joeri Reinders ontzettend belangrijk, vooral in tijden van complottheorieën en fake news.
Tekst: Floor Catshoek
“Als je als ‘gewone burger’ een vraag hebt over het klimaat, dan ligt het voor de hand dat je het antwoord gaat zoeken via Google”, vertelt Brendan Oerlemans, hoofdredacteur en vrijwilligerscoördinator bij de KlimaatHelpdesk.
“We hebben in Nederland veel wetenschappers die onderzoek doen naar dit onderwerp, maar de artikelen die zij erover publiceren, zijn voor de meeste mensen ingewikkeld om te lezen. Terwijl fake news en artikelen van complotdenkers juist wél heel toegankelijk geschreven zijn. Het is dus ontzettend belangrijk om de wetenschappelijk onderbouwde informatie over het klimaat ook begrijpelijk aan te bieden. En dat is precies wat we doen met de KlimaatHelpdesk.”
In actie met kennis
Een groeiende groep mensen maakt zich grote zorgen over klimaatverandering. Diverse actiegroepen roepen - elk op hun eigen manier – op tot maatregelen tegen de opwarming van de aarde. Van schoolstakingen zoals die van Greta Thunberg tot activisten die zichzelf vastlijmen om aandacht te vragen.
“Ook veel wetenschappers maken zich grote zorgen over klimaatverandering”, vertelt Joeri Reinders, medevoorzitter Stichting KlimaatHelpdesk. “Maar voor hen is het lastiger om dit kenbaar te maken. Ze zijn bang voor de potentiële negatieve gevolgen, zoals persoonlijke aanvallen in de media. Zij willen niet protesteren, maar willen wel aandacht vragen voor klimaatverandering. Scientists4Future, een coalitie van bezorgde wetenschappers, besloot samen met de Young Academy van de Universiteit Utrecht dat zij in actie wilden komen door het delen van hun kennis. In 2020 zetten zij daarom de KlimaatHelpdesk op. Een platform dat ondertussen een netwerk heeft opgebouwd van 300 experts – voornamelijk wetenschappers - die zich pro deo willen inzetten voor een duidelijk en kloppend antwoord op een gestelde vraag over het klimaat.”
Breed publiek
Iedereen kan zijn of haar klimaatvraag indienen op de website www.klimaathelpdesk.org. “Vervolgens gaat een van onze vele vrijwilligers op zoek naar een expert die veel over dit onderwerp weet”, legt Joeri uit. “Het is helemaal afhankelijk van de vraag, wie daarbij past. Soms gaat het om een econoom, dan weer om een socioloog, en voor een andere vraag gaan we weer op zoek naar een jurist. Deze expert krijgt de opdracht om een artikel te schrijven dat begrijpelijk is voor een heel breed publiek.” De reacties van de experts zijn vaak erg positief als ze gevraagd worden voor deze opdracht. “Ze reageren heel enthousiast en vinden een vraag nooit stom”, vervolgt Brendan. “Normaal gesproken zitten ze toch een beetje in hun academische bubbel en nu kunnen ze een breder publiek vertellen over hun expertise. Dat vinden ze ook vaak fijn omdat er veel desinformatie rondgaat op het internet.”
Eenvoudig uitgelegd
Als een expert wil meewerken, dan wordt hem of haar gevraagd om twee begrijpelijke antwoorden te geven; een kort antwoord van honderd woorden en een wat langer stuk waarin dieper wordt ingegaan op de materie. “Dit stuk wordt eerst gecheckt door een tweede expert”, vertelt Brendan. “Die kijkt of het juiste informatie is en op wetenschappelijke theorieën is gebaseerd. Dit gebeurt anoniem, zodat de experts niet van elkaar weten wie ze zijn. Zo zorgen we ervoor dat dit altijd op een integere manier gebeurt.” De gecontroleerde tekst gaat vervolgens naar een van de vrijwillige redacteuren. “Want hoewel een wetenschapper het al veel eenvoudiger heeft opgeschreven dan anders, er wordt toch altijd van uitgegaan dat de lezer meer kennis heeft over het onderwerp dan in werkelijkheid het geval is haha. Onze redacteuren maken het daarom vaak nog begrijpelijker.”
Sexy en milieubewust
Joeri vindt vooral de praktische vragen die binnenkomen heel leuk. “Iemand vroeg hoe ze zich sexy en toch milieubewust kan kleden. Dat zijn dingen die jongeren zich ook afvragen als het om het klimaat gaat. Bij deze vraag hebben we een expert gezocht die alles weet over de kledingindustrie en duurzaamheid. Ontzettend leuk om deze twee mensen dan bij elkaar te brengen. Want normaal gezien had deze vragensteller nooit het antwoord gevonden in een artikel van de wetenschapper. En andersom had deze wetenschapper nooit deze vraag hoeven te beantwoorden.”
De favoriete vragen van Brendan zijn die met een grappige redenatie. “Zo vroeg iemand waarom de zeespiegel niet daalt in plaats van stijgt nu de temperaturen toenemen. Hij ging er in zijn redenatie vanuit dat warmte zorgt voor meer verdamping van het water, wat een daling zou kunnen betekenen. We hebben deze vraag voorgelegd aan een onderzoeker bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee en zij heeft vervolgens in begrijpelijke taal uitgelegd waarom er van een daling van de zeespiegel geen sprake is.”
Meer mensen bereiken
Tot nu toe zijn al 150 vragen beantwoord en voorzien van een toegankelijk artikel op de website. “En er zitten er nog zo’n vijftig in de pijplijn”, vult Joeri aan. “Daar willen we natuurlijk in groeien, zodat we uiteindelijk een soort Wikipedia worden voor vragen over het klimaat. Momenteel worden we al goed gevonden als mensen in Google een vraag over het klimaat stellen. Dat komt door de korte antwoorden van 100 woorden, daar is Google dol op. Wel willen we ons nog meer richten tot de jeugd. Tot nu toe zijn het toch wat oudere mensen die vragen stellen. Om jongeren te bereiken zetten we in op social media en staan we op evenementen zoals het Betweter Festival met een fysieke brievenbus voor vragen. En we hebben plannen om uit te breiden met antwoorden in video vorm - bijvoorbeeld op TikTok - en een samenwerking met het onderwijs. We hebben zo ontzettend veel toegankelijke informatie op onze website; het zou mooi zijn als we dat in de toekomst kunnen omzetten in lespakketten. We willen zoveel mogelijk mensen bedienen!”
Minister Robbert Dijkgraaf van het ministerie van OCW: “Wetenschap en samenleving zijn geen gescheiden werelden. De klimaathelpdesk is hier een prachtig voorbeeld van. De wetenschappers achter de helpdesk ervaren de maatschappelijke relevantie van hun onderzoek en gaan open het gesprek aan. Zij zien dat een dialoog beter werkt dan het eenzijdig delen van de uitkomsten van onderzoek. Van zeespiegelstijging tot zonnepanelen, de diverse vragen die de helpdesk helpt beantwoorden gaan ons allemaal aan. Inzichten opgedaan uit de dialoog met burgers uit de samenleving kunnen koersbepalend zijn voor de wetenschap. Het is daarom belangrijk dat wij dit soort inspanningen vanuit de wetenschap erkennen en waarderen als volwaardig onderdeel van een academische carrière. Mooi om te zien dat dit werkt en dat die dialoog echt aangegaan kan worden vanuit de wetenschap met de samenleving. Om hieraan bij te dragen hebben we als ministerie aangegeven dat we gaan investeren in een nationaal centrum voor wetenschapscommunicatie. Initiatieven als de klimaathelpdesk ontstaan door bottom-up enthousiasme vanuit de wetenschap. Wij pakken de handschoen graag op om dit te bestendigen in beleid, met hetzelfde enthousiasme werken we aan hetzelfde doel: Een gelijkwaardige dialoog tussen wetenschap en samenleving.
Ook vrijwilliger worden?
| Het team van de KlimaatHelpdesk werkt voornamelijk met vrijwilligers. “Een ontzettend enthousiast team van mensen”, vertelt Brendan. “Omdat we aan het groeien zijn, zijn we nog op zoek naar redacteuren, videomakers en communicatieprofessionals. Lijkt het je ook leuk om je ook aan te sluiten? Je kunt je aanmelden via www.klimaathelpdesk.org.” |
