Het lerarentekort is op veel scholen nijpend. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) onderzoekt in een pilot met schoolbestuurders hoe leraren kunnen worden aangespoord om meer uren te gaan werken. Schoolbestuurders Omar Ramadan en Martijn van Embden vertellen over de problematiek van het lerarentekort én blikken vast vooruit op mogelijke oplossingen.
Tekst: Cato Montijn
In november 2022 informeerde minister Wiersma voor Primair en Voortgezet Onderwijs de Tweede Kamer over zijn plannen om het lerarentekort op te lossen. Onderdeel van die plannen is een meerurenbonus of voltijdsbonus. Minister Wiersma kondigde aan met een kopgroep van schoolbestuurders aan de slag te gaan om te onderzoeken welke maatregelen werken. Wat zijn de effecten van een meerurenbonus en waar lopen schoolbesturen in de praktijk tegenaan?
De kopgroep is er inmiddels: schoolbestuurders zijn de afgelopen maanden door OCW en BMC begeleid en gecoacht. OCW en BMC beantwoordden hulpvragen, dachten mee waar nodig en hielpen schoolbestuurders bij het schrijven aan bijvoorbeeld het plan van aanpak. Daarnaast zijn de schoolbestuurders twee keer met de minister bij elkaar gekomen om ideeën uit te wisselen en plannen te bespreken. Die plannen bestaan niet alleen uit financiële, maar juist ook uit niet-financiële prikkels.
Anticiperen
Martijn van Embden is bestuurder van IJmare, een schoolbestuur voor openbaar basisonderwijs in de regio IJmond. Hij heeft de afgelopen tijd het lerarentekort zien oplopen. “In onze regio is het gelukkig nog geen code rood, maar we merken elk jaar dat het tekort groter wordt. Dus we moeten anticiperen op de onvermijdelijke veranderingen die nodig zijn om personeel aan te trekken en te behouden.”
Samen met Fedra en Atlant, twee andere schoolbesturen uit zijn regio, onderzoekt Van Embden al langer hoe ze het dreigende lerarentekort kunnen aanpakken. Bijvoorbeeld door behoud van personeel, het anders organiseren van het onderwijs en door het goed opleiden en aantrekken van nieuw personeel. Maar ook door leerkrachten te verleiden meer uren te gaan werken.
Belemmeringen voor meer uren werken
Ook bestuurder Omar Ramadan onderzoekt hoe zijn scholengemeenschap, Sophia Scholen in de Duin- en Bollenstreek, het beschikbare potentieel meer kan gebruiken. “Het lerarentekort zou niet bestaan als meer leerkrachten meer uren werken. We zijn daarom vooral in gesprek met leraren over wat hen belemmert om meer te gaan werken. The sky is the limit: ze mogen alles noemen.”
Een belangrijke belemmering is volgens de twee bestuurders dat veel leerkrachten thuis veel zorgtaken hebben. Omar: “Het regelen van oppas of opvang voor de kinderen is voor veel ouders lastig – ze staan op de wachtlijst voor de kinderopvang maar komen er niet goed doorheen. Voor sommige leerkrachten geeft het meer ruimte als ze hun eigen kinderen naar school kunnen brengen voor ze beginnen aan hun werkdag. In zulke gevallen zou iemand anders de klas misschien kunnen opstarten. Als we daarin kunnen helpen, biedt dat flexibiliteit.”
Meer dan een financiële bonus
Het is goed om in de pilot meer opties te onderzoeken dan alleen een financiële bonus, vinden beide schoolbestuurders. Een menukaart met financiële en niet-financiële opties helpt hen een richting te kiezen. Martijn: “Wij worden bijvoorbeeld enthousiast van het idee van tijd voor tijd. Snipperdagen als bonus. Collega’s die fulltime werken, kunnen nooit eens een lang weekend weg of naar de kapper. Het is voor hen eerlijk om te kijken hoe we daarin tegemoet kunnen komen.”
Ook Omar denkt dat snipperdagen soelaas kunnen bieden in het oplossen van het lerarentekort. “Het idee dat ze een jaar lang elke schooldag voor de klas moeten staan, weerhoudt sommige leraren ervan om fulltime te gaan werken. Snipperdagen bieden de mogelijkheid om af en toe betaald vrij te nemen.”
Het klinkt tegenstrijdig om mensen in tijden van lerarentekort juist méér vrije dagen te bieden, maar in verhouding levert het volgens Omar juist veel extra inzetbaarheid op. Beide bestuurders vinden het daarom een goed idee om deze optie verder te onderzoeken.
Gelijkheidsprincipe
Over een ongerichte financiële bonus zijn de schoolbestuurders minder enthousiast. Omar: “Uit onderzoek blijkt dat je echt een heel stevige bonus moet geven om mensen te verleiden meer te gaan werken. Dat kunnen we wel proberen, maar eigenlijk is daar het geld niet voor.”
Martijn vult aan: “Uit gesprekken met leerkrachten blijkt dat het gelijkheidsprincipe voor hen erg belangrijk is. Bonussen passen niet in de onderwijscultuur, zeker als alleen een bepaalde groep leerkrachten ze krijgt. Over meer flexibiliteit proef ik bij leraren wel enthousiasme. We moeten dus goed met hen over de verschillende opties in gesprek, want draagvlak is erg belangrijk voor het slagen van de plannen.”
Piketdienst
In de pilot is ook het idee van piketdiensten geopperd. Omar en Martijn zijn enthousiast over het idee van zo’n regeling. Omar: “Elke ochtend melden zich wel leerkrachten ziek. Dan heb je acuut vervanging nodig. Het zou helpen als een aantal leerkrachten stand-by kan staan. Bijvoorbeeld door ze een beschikbaarheidsvergoeding te bieden – ook als ze niet worden opgeroepen. Als ze wél worden opgeroepen, komt die vergoeding bovenop hun salaris. Daar zien we veel potentie, zeker als het mensen verleidt om ook in te vallen op andere scholen.”
Martijn: “Het mooie aan het idee van piketdienst is dat het mensen in kleine stappen kan verleiden meer te gaan werken. Leerkrachten kunnen zelf kiezen wanneer het uitkomt. Dat is een eerste stap naar meer werken.”
Koplopers
Het overleg met de koplopers helpt de ideeën concreet vorm te geven en stimuleert de schoolleiders van elkaar te leren. Martijn: “De ambitie van de minister is hoog, merken we. Dat hoge tempo kunnen we in de praktijk niet altijd aan. Draagvlak is belangrijk, dus moeten we ervoor waken dat we te snel gaan. Maar ik zie ook dat de minister aandacht heeft voor wat wij als schoolbestuurders belangrijk vinden.”
Er moet voldoende ruimte komen om de plannen met leerkrachten te bespreken en vorm te geven, benadrukt Martijn. “Er moet veel veranderen in een systeem dat al jaren hetzelfde is. Het zou goed zijn om leerkrachten de rust te gunnen een stap terug te zetten, om ze goed te laten meedenken en draagvlak te creëren.”
Het gaat vooral om het goede gesprek, vult Omar aan: “We moeten samen met leerkrachten bedenken wat ze nodig hebben en willen. Er gebeurt al heel veel, het is nu zaak om van elkaar te leren.”