Het staat Hans de Jonge nog goed bij; de dag dat hij afgestudeerd was, ging werken en plotseling tot de conclusie kwam dat hij geen toegang meer had tot wetenschappelijke kennis. En dat terwijl hij gedurende zijn hele carrière de behoefte bleef voelen om te blijven lezen over de onderwerpen waar hij mee bezig was. "Heel vaak stuitte ik op een betaalmuur en als ik dan een onderzoeker mailde of hij of zij het artikel wilde delen kreeg ik negen van de tien keer geen reactie. Dat is gek, want het gaat om publiek gefinancierd onderzoek. Dus waarom is die informatie dan niet openlijk beschikbaar?"
Tekst en beeld: EMMA
Hans de Jonge is directeur van Open Science NL. Dit onafhankelijke regieorgaan is in maart 2023 opgericht met financiering van het ministerie van OCW. Doel van het regieorgaan is open science versnellen en zorgen dat het de norm wordt in Nederland.
De brede paraplu van open science
Volgens Hans is open science inmiddels een hele grote internationale beweging. Deze beweging heeft tot doel wetenschappelijke kennis open te stellen voor de maatschappij en de wetenschap. “Dan gaat het bijvoorbeeld over het openbaar beschikbaar stellen van wetenschappelijke publicaties of onderzoeksdata, zodat iedereen deze kan lezen en inzien. Maar het gaat ook over het openbaar maken van de software waarmee het onderzoek wordt verricht, transparant zijn over de gebruikte methodes en over citizen science – ook wel burgerwetenschap genoemd. Dit gaat over onderzoek waarbij je burgers betrekt. Denk bijvoorbeeld aan de Nationale Vogelteldag. Dat zijn allemaal onderwerpen die onder die brede paraplu van open science vallen.”
Wereldwijde kennis
Volgens Hans zorgt open science er ook voor dat wetenschappelijke onderzoekers beter kennis kunnen nemen van elkaars werk. “Die transparantie leidt tot meer vertrouwen in de wetenschap. Maar het zorgt er ook voor dat wetenschappelijke kennis veel breder beschikbaar komt. Niet alleen in onze maatschappij, maar over de hele wereld.” Hans licht verder toe: “Wij zijn een rijk land en hebben rijke bibliotheken en universiteiten. Dat betekent dat wij makkelijk toegang kunnen krijgen tot allerlei bronnen. Maar er zijn ook landen die dat niet hebben. Dus door die kennis te delen met de rest van de wereld, kunnen ook andere landen daarvan profiteren. Dat maakt snellere kennisdeling mogelijk, zoals we bijvoorbeeld bij de coronapandemie hebben gezien.”
Coronapandemie
“Nog geen zeven dagen nadat China voor het eerst het coronavirus ontdekte, werd de DNA-sequentie - een techniek die de code van het DNA kan lezen - van het virus al gedeeld. Daardoor konden onderzoekers wereldwijd aan de slag met de zoektocht naar een vaccin. Wat je in dezelfde periode ook zag, is dat heel veel onderzoekers aspecten van die pandemie gingen onderzoeken en hun onderzoeksresultaten deelden via zogenaamde preprint servers. Het onderzoeksartikel was dus nog niet helemaal gereviewd en gepubliceerd, maar de kennis werd al wel openbaar gemaakt en kon daardoor sneller worden geïmplementeerd. Open science heeft er toen zeker aan bijgedragen dat we sneller uit de pandemie zijn gekomen.”
Van onderwijs tot aan patiëntenvereniging
Het is niet alleen voor wetenschappers belangrijk om toegang te hebben tot wetenschappelijke informatie: "Mijn broer werkt bijvoorbeeld in het onderwijs en hij heeft af en toe de nieuwe wetenschappelijke literatuur over zijn vakgebied nodig. Of denk aan jonge startups die aan de slag willen met iets nieuws. Dan helpt het om toegang te hebben tot de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Maar het kan ook persoonlijk zijn", vervolgt Hans. "Neem bijvoorbeeld een vereniging van patiënten met een zeldzame ziekte. Ook zij willen graag weten wat de nieuwste inzichten en literatuur zijn op het gebied van hun ziekte.”
Internationaal vooroplopen
Net als Hans vindt ook de overheid open science een belangrijk onderwerp. Zo’n tien jaar geleden zette Sander Dekker, destijds staatssecretaris van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), dit onderwerp al op de agenda. De opeenvolgende ministers hebben dat altijd voortgezet, ook op internationaal vlak. "Onlangs heeft minister Dijkgraaf de financiering beschikbaar heeft gesteld - zo’n € 20 miljoen per jaar tot 2031 - om Open Science NL op te richten. Onze organisatie heeft als doel om open science binnen tien jaar de norm te maken in het wetenschappelijk onderzoek”, aldus Hans.
Open Science NL
Open Science NL is een onderdeel van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Hans: “Als organisatie willen wij open science verder brengen bij universiteiten en hogescholen. Dat doen we met name door subsidies beschikbaar te stellen.” Eind vorig jaar heeft Open Science NL een werkplan gepresenteerd waarin staat welke subsidies en programma’s ze de komende twee jaar gaan ontwikkelen. “Eén van de dingen waar we nu druk mee bezig zijn, is ervoor zorgen dat er een nationaal trainingsplatform komt voor data stewards. Data stewards helpen onderzoekers hun data te delen. Daarnaast helpen we universiteiten om citizens science hubs op te richten. Dit zijn centrale aanspreekpunten waar onderzoekers en burgers die mee willen helpen aan een onderzoek, bij elkaar kunnen komen en expertise kunnen uitwisselen.”
Internationaal vooroplopen
Hans is erg blij met de ambitie die het ministerie toont op het gebied van open science. “We lopen internationaal voorop en veel landen willen leren van onze aanpak. En dat is niet voor niets, want open science is de toekomst en het gaat steeds groter en belangrijker worden.”