Tijdens het Herdenkingsjaar Slavernijverleden staan we in het hele Koninkrijk stil bij een pijnlijk, belangrijk en tot voor kort onderbelicht onderdeel van onze gedeelde geschiedenis. Uit welke verhalen bestaat deze? In een reeks video’s duiken verhalenvertellers in hun eigen geschiedenis en onderzoeken daarin zowel het verleden als het heden. Regisseur Hesdy Lonwijk en schrijver en redacteur Carmen Felix gaan met elkaar in gesprek over het vertellen van onderbelichte verhalen en het belang van onderwijs.
Hesdy en Carmen vertellen allebei op hun eigen manier verhalen. Carmen is columnist en schrijfster: “En ik ben Indo”. Hesdy reageert: “Ik ben Marron. Ik ben vader. Ik ben een filmmaker, verhalenmaker, producent, coach en hardloper. Ik probeer onvertelde verhalen te ontsluieren. In filmvorm te gieten. Ik heb een passie voor films.” Hij vraagt Carmen: “Waar schrijf jij over en waarom doe je dat?” Carmen antwoordt: “Ik schrijf columns, en als columnist schrijf je veel over jezelf. Over waar ik kwaad van word, maar ook waar ik vrolijk van word. Ik schrijf veel over popcultuur en politiek: dingen die me bezighouden.”
Op de vraag waarom de twee verhalenvertellers wilden deelnemen aan het gesprek, begint Hesdy: “Ik kan niet anders. Ik ben Marron. Dit betekent dat ik een afstammeling ben van West-Afrikanen die tot slaaf gemaakt waren en van plantages zijn gevlucht. Zij startten een nieuw leven in de Amazone met hulp van de Inheemse bevolking. Mijn voorouders zijn helden. Ik sta op hun schouders. Het idee dat ik daar in mijn werk niets van zou laten zien, is gewoon vreemd. Ik moet me uitspreken. Ook om het verleden levend te houden. Heel veel mensen hebben de Nederlandse slavernijgeschiedenis niet meegekregen, en dat is bewust gebeurd.”
Carmen herkent dit: “In de tweede klas hebben we het hoofdstuk de Verenigd Oost-Indische Compagnie (VOC) en Indonesië behandeld. Het ging over de kruisbestuiving tussen culturen en kruiden. Het werd echt als een vrolijk verhaaltje gebracht. Ik dacht toen al: is dit het echt? Is dit het verhaal? Ik ben pas jaren later zelf een beetje gaan uitzoeken hoe of wat. Maar voor jonge mensen is het heel moeilijk om het eerlijke verhaal over het Nederlandse verleden te vinden. Veel tieners weten niet eens dat er slavernij was in Indonesië. Daarnaast is er iets dat ‘Indisch zwijgen’ heet. Indische Nederlanders die hier in de jaren ‘50 en ‘60 aankwamen, leerden dat ze zich stil moesten houden, hun hoofd omlaag en dan zou het wel goed komen. Ik wil er juist over praten. Niet zwijgen. Dat is voor mij een van de redenen om deel te nemen aan dit gesprek.”
Herdenken is belangrijk, maar het gaat vooral om de acties die je eraan verbindt, volgens Hesdy. “We moeten aandacht geven aan het onderwerp in het onderwijs. We moeten het volledige verhaal vertellen. Over Indonesië en Suriname, en laten we de het Caribisch deel van het Koninkrijk niet vergeten. We moeten geld investeren in het onderwijs, maar ook in het aanpakken van de doorwerking van het slavernijverleden in het heden.” Carmen sluit zich hierbij aan: “Eens, het onderwijs is zo belangrijk.”
Verhalen spelen een belangrijke rol in het vergroten van de kennis over het Nederlandse slavernijverleden. Welke verhalen mogen we niet vergeten? Carmen vertelt: “Er zijn weinig mediaproducties over Nederlands-Indië gemaakt. Zelf ga ik altijd op zoek naar de vrouwelijke stemmen. Wat hebben zij ervaren? In het laten horen van die stemmen zie ik ook een belangrijke rol voor iemand met een grote mond, zoals ik. Ik weet alleen nog niet precies hoe.”
Verhalen helpen ons een dieper begrip van het slavernijverleden te krijgen. Hesdy vertelt: “De kracht van empathie is groot. Hoe belangrijk cijfers ook zijn, ze spreken weinig tot de verbeelding. Je snapt dat het verschrikkelijk is, maar je kunt je moeilijk voorstellen hoe groot die verschrikking is. Als je een verhaal schrijft of verfilmt, dan kun je het perspectief kiezen van iemand die op jou lijkt. Iemand die net zoals jij ademhaalt, dromen heeft en liefheeft. Dan krijg je verhalen over hoop en veerkracht. Dat is een krachtig middel dat vaker mag worden ingezet. Zo zorg je voor medeleven. Mijn verhaal is een verhaal van overwinnaars. Als ik geschiedenisboeken opensla, dan lees ik verhalen over zwarte mensen als verliezers en slachtoffers. Maar dat is niet hoe ik me voel.”
Hesdy vervolgt: “Herdenken is ook eren. En hoe eer je deze geschiedenis? Dat betekent niet dat je maar één dag iets doet en er dan klaar mee bent. Het gebeurt ook de rest van het jaar. Daar moet je invulling aan geven. Het hele verhaal moet terugkomen in het herdenken.”
Carmen vult aan: “Films, boeken en verhalen kunnen als geen ander empathie opwekken. Nieuwsberichten zijn daarvoor niet genoeg. Over onze achtergronden is nog zoveel te ontdekken. Individuele verhalen, en daarmee de geschiedenis.”
Wil jij ook jouw verhaal over onze gedeelde geschiedenis delen? Mail ons via verhalen@minocw.nl.