Een inclusief Sinterklaasfeest, structurele educatie over het koloniale en slavernijverleden en een nationale herdenking voor het slavernijverleden. Dat zijn de drie doelstellingen van stichting Nederland Wordt Beter. Later dit jaar, op 5 december, heft de stichting zichzelf op; de doelstellingen zijn bereikt. In deze aflevering van Samen aan tafel spreekt medeoprichter Raul Balai met Eva Remmelts, beleidsmedewerker emancipatie bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Wat heeft Nederland Wordt Beter bereikt? En hoe gaat het nu verder? Wat kunnen ambtenaren doen om het stokje over te nemen? Schuif aan!
Tekst en foto's: Cato Montijn
Beeld: © Ministerie van OCW
Raul Balai en Eva Remmelts
Nederland Wordt Beter ontstond zo’n vijftien jaar geleden, toen beeldend kunstenaar Raul Balai in zijn eigen woorden “een beetje genoeg kreeg van zwarte piet.” Hij verzamelde een groep mensen om zich heen, onder wie Jerry Afriyie – nu een van de boegbeelden van de stichting. Deze groep bracht in 2011 twee concrete projecten voort. Het eerste, Zwart Van Roet, was een meerdaags evenement en expositie rondom de historie van het Sinterklaasfeest en de racistische karikatuur zwarte piet. Het tweede, veel bekendere project was Zwarte Piet is Racisme. De groep groeit uit tot de beweging Nederland Wordt Beter.
Nederland Wordt Beter had al snel een veel breder doel dan alleen zwarte piet uit het straatbeeld krijgen, legt Raul uit. “We begonnen uit persoonlijke frustratie over het in your face racisme waar Zwarte Nederlanders elk jaar rond het Sinterklaasfeest mee moeten dealen. Zwarte piet is het duidelijkste voorbeeld van hoe het hele koloniale en slavernijverleden vandaag nog zichtbaar is. We wilden niet alleen actievoeren tegen zwarte piet, maar ook het grotere plaatje op de voorgrond krijgen.” Een van de belangrijkste speerpunten van de stichting werd daarom het ontwikkelen en verspreiden van kennis over het koloniale verleden. Om bewustwording te creëren over hoe het racistische stereotype van zwarte piet is ontstaan.
Drie doelstellingen bereikt
De drie doelstellingen van de stichting zijn inmiddels zo goed als bereikt. Onderwijs over het koloniale en slavernijverleden is sterk verbeterd en zwarte piet is nagenoeg geen onderdeel meer van Sinterklaasintochten en vieringen op scholen. De karikatuur is ook bijna niet meer te zien op tv en in winkels. De Nationale Herdenking Slavernijverleden heeft ook een groei doorgemaakt. Zo is er nu een Herdenkingscomité Slavernijverleden om de herdenking op een waardige manier voort te zetten.
Eva Remmelts, beleidsmedewerker bij de directie Emancipatie van OCW. Naast haar werk als ambtenaar is ze sinds 2019 als vrijwilliger betrokken bij Nederland Wordt Beter, waaronder bij de Dag van Empathie. Ze blikt terug op de verschillende manieren waarop Nederland Wordt Beter actievoerde om de doelstellingen te bereiken. “De basis zat in het aangaan van gesprekken met mensen. De straat op gaan om te demonstreren was noodzakelijk, maar de gesprekken en gastlessen waren doorslaggevend voor het draagvlak dat nodig was. Nederland Wordt Beter heeft altijd een combinatie van tactieken gebruikt: actievoeren, gesprekken aangaan, mensen prikkelen door middel van kunst en kennis verspreiden via het onderwijs. Die verschillende middelen hebben een grote olievlekwerking gehad.”
Beeld: © Ministerie van OCW
Raul Balai
Educatie is het belangrijkst
“Uiteindelijk gaan al onze projecten en middelen over kennisdeling”, vult Raul aan. “Binnen de stichting voeren we een hoop discussies. We hebben allemaal verschillende visies, maar over één ding zijn we het altijd eens geweest: educatie is het belangrijkst. We moeten bij de jeugd beginnen en zorgen dat we een generatie krijgen die kritisch leert denken, vanuit de kaders van geschiedenis en politiek.”
Daarom heeft Nederland Wordt Beter veel geïnvesteerd in het verbeteren van het onderwijscurriculum. Zodat er meer aandacht is voor het slavernijverleden, kolonialisme en de doorwerking daarvan in het heden. In de conceptkerndoelen voor het funderend onderwijs zijn deze onderwerpen nu beter verankerd. Raul: “Zodra die onderwerpen verplicht onderdeel zijn van het curriculum, móeten ze behandeld worden. Dan maakt het niet uit hoe je geschiedenisleraar er zelf over denkt.”
Terugblikken en vooruitkijken
In de laatste fase van het bestaan van Nederland Wordt Beter blikt de stichting terug op alle gesprekken, acties en projecten die zijn geïnitieerd. De stichting werkt aan een overzichtstentoonstelling die een beeld geeft van al die projecten. Veel daarvan waren kunstprojecten. Kunst functioneerde voor de activisten, van wie vele ook kunstenaar zijn, als gespreksstarter, vertelt Raul: “Door onze acties kunstprojecten te noemen, creëerden we een soort schil. Als je als hardcore activisten de straat op gaat, komt dat heel anders over dan wanneer je zoals Jerry Afriyie en Quincy Gario met spuitbussen en sjablonen T-shirts gaat beschilderen in het hele het land. Zij zeiden: ‘wij zijn dichters en we gaan in gesprek met het publiek.”
De laatste campagne van Nederland Wordt Beter richt zich op het behouden en versterken van wat de stichting tot nu toe heeft bereikt. “De campagne heet Neem het stokje over”, vertelt Eva. “Daarmee zeggen we: de doelstellingen zijn behaald, maar de strijd tegen racisme, discriminatie en uitsluiting moet worden voortgezet en de successen bewaakt. Daarom vragen we: hoe kun jíj het stokje overnemen? Hoe klein of groot ook, waar ligt jouw invloedssfeer?”
Welke invloed kun jij uitoefenen om de wereld een beetje beter te maken? Dat is de vraag die stichting Nederland Wordt Beter in die laatste campagne stelt. Mensen kunnen via neemhetstokjeover.nl hun actie aanmelden. “Of je nou elke keer het kerstdiner met je familie verpest”, lacht Raul, “of als maatschappijleraar een bepaalde benadering kiest voor je lessen, of dat je een seksistische collega aanspreekt op zijn gedrag; je kunt op zoveel manieren bijdragen aan een beter Nederland. Misschien ga je wel proberen zwarte piet in jouw dorp helemaal weg te krijgen.”
Beeld: © Ministerie van OCW
Eva Remmelts
Ambtelijke professionaliteit
Ook, of misschien zéker, ambtenaren kunnen het stokje overnemen, vindt Eva. “Ik werk binnen OCW natuurlijk niet aan de onderwerpen waar Nederland Wordt Beter zich voor inzet. Maar ik leer door mijn vrijwilligerswerk voor de stichting wél veel dingen die ik kan gebruiken in mijn werk als ambtenaar. Zo leer ik veel over welke impact beleid kan hebben op verschillende gemeenschappen.” Eva benadrukt het belang van ambtelijke professionaliteit. “Als ambtenaar dien je de publieke zaak. Dat moet je doen op een rechtvaardige en doelmatige manier. Oog hebben voor discriminatie, racisme en uitsluiting is van belang op elk beleidsterrein. Ik denk dat er te veel nadruk wordt gelegd op het idee dat je neutraal moet zijn als ambtenaar. Neutraal ben je per definitie nooit; je gezichtsveld is nou eenmaal beperkt. Dus je moet altijd bedenken: wie ben ik, en welk perspectief neem ik mee in mijn werk? Als je het idee hebt dat kennis ontbreekt, bedenk dan: hoe kunnen we die kennis binnenhalen? Wie betrekken we bij het maken van beleid en wordt onze diverse samenleving voldoende vertegenwoordigd?”
Volgens Raul kunnen ambtenaren meer tegenspraak bieden als dat nodig is. “Je staat als ambtenaar ten dienste van de samenleving. Politieke partijen hebben hun eigen agenda. En daar heb je natuurlijk mee te maken, je zit daarin ook een beetje klem als ambtenaar. Maar als dingen juridisch gezien niet mogelijk zijn, omdat ze bijvoorbeeld ingaan tegen wat in internationale verdragen is afgesproken, is voor ambtenaren wel tegenspraak mogelijk. Dan is het een kwestie van kritisch blijven en verwijzen naar de verdragen en regels die er zijn. Je kunt als ambtenaar zeggen: ik doe geen dingen die wettelijk niet toegestaan zijn.”
Beter bewapend
Met Nederland Wordt Beter hopen Raul en Eva te hebben bijgedragen aan een kritisch denkende generatie. Eva heeft er vertrouwen in dat het stokje wordt overgenomen. “Nederland Wordt Beter richt zich nu op het behouden en doorgeven van wat is behaald. Zodat de volgende generatie niet opnieuw hoeft te beginnen. De gratis lespakketten blijven beschikbaar, er komt een historische kalender met vergeten geschiedenis uit het koloniale en slavernijverleden én een handboek voor activisten. Veel van de documentatie gaat naar het stadsarchief in Amsterdam en naar The Black Archives, zodat onderzoekers ermee aan de slag kunnen.”
“Ik hoop dat we mensen inspiratie hebben kunnen bieden”, besluit Raul. “Dat we hebben laten zien dat je dingen kunt veranderen, ook als het lijkt of ze in steen gebeiteld zijn. Op dit moment lijken we verder van ons doel verwijderd dan toen we begonnen, als je ziet hoe racisme en fascisme zich manifesteren. Aan de andere kant zijn nu veel meer mensen goed geïnformeerd en strijdbaar. We zijn als land beter bewapend om het tij te keren, maar het blijft een spannende tijd.”